31 powodów, dla których warto czytać książki

To, że czytanie książek pozytywnie wpływa na nasze umysły, jest bardzo powszechnym poglądem od bardzo dawna. Mimo tego rok po roku książki coraz mocniej przegrywają konkurencję z innymi mediami, zwłaszcza w dobie internetu, a coraz większa część z nas nie czyta w ciągu roku ani jednej książki.

Czy czytanie książek faktycznie daje nam coś, czego nie dają nam inne media? Czy może książka jest po prostu reliktem przeszłości, zbędnym, zastępowalnym i skazanym na porzucenie?

Okazuje się, że książki dają nam więcej, niż kiedykolwiek podejrzewaliśmy! W jaki sposób?

Okazuje się, że czytanie nie jest pasywną rozrywką, ale aktem współtworzenia, który pobudza mózg do działania na bardzo wielu polach^[1].

Kiedy umieścimy czytającego człowieka w aparacie do rezonansu magnetycznego, możemy zobaczyć, jak kolejne części jego mózgu rozświetlają się w czasie czytania^[2]. Obszary od rozpoznawania twarzy, kiedy wyobraża sobie bohaterów, obszary od orientacji przestrzennej i modelu rzeczywistości, kiedy czyta o fikcyjnych miejscach i buduje ich modele za pomocą swojej wyobraźni.

To oznacza, że czytanie odpowiednich książek oddziałuje na nas dużo szerzej, niż można by przypuszczać, a także stymuluje nasz rozwój. Ale co daje nam to konkretnie?

Dlaczego warto czytać książki?

Warto je czytać dla dziesiątek rozmaitych korzyści. Od rozwijania wyobraźni, słownictwa, wiedzy i poszerzania horyzontów; przez rozwój empatii, zdolności do postawienia się w pozycji innych ludzi; po rozrywkę, rozładowanie stresu i wspomaganie zdrowego snu.

Korzyści płynące czytania skupiają się w kilku grupach:

Korzyści intelektualne

1. Powiększają ogólny zasób wiedzy i poszerzają światopogląd

Najbardziej oczywista pozycja na liście. Nie bez powodu o kimś z rozległą wiedzą i zdolnością do patrzenia na sprawy w szerokim kontekście mówimy “oczytany”. Rozumienie spraw od wielu stron to coś, czego nie można nadrobić sięgając w potrzebie po szybkie googlowanie. To wymaga kojarzenia ze sobą faktów, co jest możliwe dopiero kiedy te fakty siedzą w naszej głowie. Nie obędzie się tu bez szerokiej wiedzy, a ta płynie z oczytania. 

2. Inspirują

Książki z gatunku fantastyki potrafią na naszych oczach łamać schematy tego, jak wyobrażamy sobie świat, miejsca, istoty żywe czy zjawiska fizyki. Prowokują do wyobrażania sobie tego, co rozciąga granice możliwości naszej wyobraźni.

Bohaterowie książek, i fikcyjni i autentyczni stają naprzeciw problemów i szukają rozwiązań a my – instynktownie robimy to razem z nimi. Inspiracja potrafi więc przyjść do nas nawet wtedy, kiedy problemy bohaterów są zupełnie różne od naszych.

Książki dostarczą więc zarówno inspiracji kreatywnej, jeśli jesteś Twórcą, artystą lub pracujesz wśród innowacji, jak i inspiracji praktycznej, do wykorzystania wobec wyzwań codziennego życia.

3. Otwierają umysł i podnoszą IQ

Wiele osób instynktownie odrzuca to, co ich zaskakuje. Zwłaszcza kiedy nie pasuje do ich obrazu świata i poglądów. Czytanie książek nieustanne dostarcza nam myśli nowych i interesujących, niejako przyzwyczaja nad do chłonięcia tego, co zaskakujące. Pozwalają nam tworzyć wiele modeli fikcyjnych rzeczywistości w naszych głowach, spekulować i oceniać to, o czym czytamy w ramach praw i założeń światów nam przedstawionych.

Tym samym czynią nas one bardziej otwartymi na nowe myśli, idee, koncepcje i argumenty także w prawdziwym życiu i pozwalając wyjść poza własny punkt widzenia – sprawiają, że możemy sięgać dalej; a nasz umysł staje się ogólnie sprawniejszy^[3].

4. Rozwijają wrażliwość i empatię 

Śledząc bohaterów książek fabularnych, ich losy, decyzje i dylematy utożsamiamy się z nimi i przeżywamy je u ich boku. To sprawia, że psychologicznie łatwiej jest nam potem “wejść w czyjeś buty” – postawić się w czyjejś sytuacji, lepiej współczuć, lepiej zrozumieć innych i ich potrzeby w prawdziwym życiu (empatia “gorąca” – emocjonalna)^[4][5].

5. Uczą przyjmowania innych punktów widzenia

…co ma również wymiar funkcjonalny – łatwiej wejść w buty innych też w celach pragmatycznych, by przewidzieć czyjeś postępowanie, dostrzec czyjąś motywację w czasie negocjacji czy konfliktów (empatia “zimna” intelektualna).

6. Zwiększają zdolności analityczne

Kiedy czytasz kryminały, książki z tajemnicami, intrygami, zagadkami i spiskami; starasz się razem z bohaterami rozwikłać tajemnicę, próbujesz odgadnąć przebieg wydarzeń, masz swoje typy, kto zabił, kto zdradzi, kto okaże się sojusznikiem i tak dalej. Ale żeby je mieć, potrzebujesz analizować wszystko to, co na ten moment dała Ci książka i kiedy autor daje Ci kolejny strzęp informacji – ty aktualizujesz swoje spekulacje.

W ten sposób czytając – rozwijasz swoje zdolności analityczne. Zdolności, których przydatność w prawdziwym życiu trudno przecenić, a ilość ich zastosowań jest niezliczona.

7. Rozwijają wyobraźnię

Ponieważ proces czytania, jak już wspominaliśmy jest procesem twórczym – tekst w książce jest tylko fundamentem, na którym stawiamy konstrukcje tworzone w naszej wyobraźni. Wytworzone przez nią twarze, osobowości, budowle, miejsca; które dopełniają to, co czytamy i budują pełny obraz przedstawionego świata i jego mieszkańców… trudno o lepszy jej trening. 

A rozwinięta wyobraźnia wpływa na całe nasze życie, będąc nie tylko kluczowym narzędziem artystów, naukowców, innowatorów i wynalazców; ale też narzędziem ułatwiającym zrozumienie ludzi i świata bezpośrednio wokół nas, włącznie z naszymi bliskimi i ukochanymi.

8. Poprawiają skupienie i koncentrację

Wielu z nas ma problem z łatwym rozpraszaniem się. Hałas z ulicy, rozmowy obok, nawet zbyt głośne kroki mogą oderwać nas od zatopienia w pracy i przerwać drogocenny flow – stan, w którym zatopieni w zadaniu osiągamy wielokrotnie większą wydajność niż poza nim.

Czy próbowałeś kiedyś zwrócić uwagę osoby, zatopionej w ciekawej lekturze?

No właśnie. Czytanie to także trening skupienia, odcinania się od chaosu otoczenia, by zatopić się w jednej, angażującej czynności.

Dodatkowo, kiedy akcja książki zawiera momenty, w których od skupienia i koncentracji bohaterów zależy ich zdrowie i życie, a nawet losy świata – my skupiamy się razem z nimi.

9. Wzmacniają poczucie sprawiedliwości i etyki

Popularne powieści obfitują w dramatyczne wybory pełne konsekwencji, a linia między dobrem i złem potrafi być nieostra. Bohaterowie rozważają opcje i podejmują złożone etycznie decyzje, a my razem z nimi zastanawiamy się, co jest słuszne, a co nie, i podejmujemy własne – wchodząc w ich buty.

W ten sposób wzrasta też nasza sprawność o odróżnianiu dobra od zła, w stawianiu granic między tym co właściwe, a co niewłaściwe. W tworzeniu własnych standardów. Bezcennych, kiedy sytuacja nie jest czarno-biała, ale jak to w życiu bywa – niejednoznaczna, mglista, w odcieniach szarości.

I ta właśnie umiejętność przenosi się w prawdziwe życie.

10. Ostrość oceny i osądów

Tak samo jak zdolność do celnych ocen i osądów na podstawie dostępnych informacji. Ta dokonuje się kiedy poznajemy bohaterów powieści, niekoniecznie wiedząc jeszcze jaką rolę mają do odegrania, czym się kierują i co ich motywuje; a z każdą kolejną porcją wiedzy próbujemy ocenić i odgadnąć jak dalej postąpią. 

11. Pozytywne wartości

Czyimiś wartościami dużo łatwiej jest się zachwycić kiedy widzimy, jak inni według nich żyją i w ich imię dokonują poświęceń, niż kiedy po prostu ktoś nam o nich mówi i je chwali. Dlatego tam mocno działają na nas historie osób, które żyły zgodnie ze swoimi wartościami i ponosili cenę takiego życia.

Chcesz, by pozytywne wartości stały Ci się bliższe? Czytaj o ludziach, którzy je wyznają.

12. Kształtują osobowość

To, co czytanie książek pozwala nam ulepszyć – sposób, w który oceniamy rzeczywistość, siebie i innych; nasza empatia, nasze wartości, poczucie sprawiedliwości i etyki i bardziej otwarty umysł wpływają na nasze życie tak mocno, że potrafią wspomóc nasze zmienianie się na lepsze. Po prostu tajemy się lepszymi osobami.

13. Zwiększają zasób słownictwa

Książki to opisy, i przekazywanie wiedzy za pomocą słowa pisanego. Tysiące spraw przekazywane na setki tysięcy różnych sposobów sprawiają, że sami poznajemy nowe słowa przydatne przy opisywaniu czegokolwiek, co chcielibyśmy przekazać. 

14. Poprawiają umiejętność pisania

… A to z kolei sprawia, że uczymy się lepiej pisać, pełniej przekazywać to co chcemy także za pomocą słowa pisanego.

15. … i utrwalanie zasad ortografii, gramatyki i interpunkcji

… a także uczy, jak pisać poprawie i bezbłędnie, nawet się nad tym nie zastanawiając. Po prostu widzimy dobrze napisane słowa tyle razy, że bez zastanowienia powtarzamy ich prawdziwe formy, a wytrenowania intuicja podpowiada nam, jak powinny być napisane słowa spotykane rzadziej.

16. Poprawiają pamięć długotrwałą

Dobra, wielowątkowa i mająca wielu bohaterów powieść, potrafi “pokazać” nam mnogość miejsc, bohaterów, relacji, niuansów, zjawisk społecznych i kulturowych. Ich zrozumienie potrafi być kluczem do czerpania z książki maksimum przyjemności, ale jednocześnie potrafi być wyzwaniem dla naszej pamięci. Wyzwaniem, a więc także skutecznym treningiem pamięci i zapamiętywania^[6][7].

17. Poprawiają PAMIĘĆ OPERACYJNĄ mózgu

By rozgryźć zagadkę zbrodni z kryminału, spróbować przewidzieć spisek grożący bohaterom, odgadnąć kto jest sabotażystą lub zdrajcą potrzeba na raz przechować z pamięci wiele elementów takiej układanki: informacji, postaci i wydarzeń.

Mówiliśmy już o pamięci długotrwałej, ale należy również wspomnieć, że takie czynności są doskonałym treningiem naszej pamięci krótkotrwałej, nazywanej pamięcią operacyjną.

To, czego większość z nas nie wie, to fakt, że rozwój ośrodka pamięci operacyjnej w mózgu zwiększa też naszą siłę woli, a razem z nią naszą zdolność samokontroli^[8][9]. Zdolność do panowania nad sobą i swoimi impulsami; do robienia tego, co chcemy robić, a nie tego co nas kusi. Osoba o zwiększonej sile woli^[10]:

• Jest odporniejsza na nałogi i uzależnienia
• Trudniejsza do wyprowadzenia z równowagi i zdenerwowania
• Może łatwiej trwać w diecie, ćwiczeniach fizycznych, regularnym zażywaniu leków i wykonywaniu zaleceń lekarzy^[11]
• Częściej osiąga swoje długoterminowe cele
• Lepiej radzi sobie z fobiami i lękami
• Rzadziej ma problemy z utrzymaniem właściwej wagi
• Jest odporniejsza względem przeciwności losu
• Utrzymuje wyższą jakość relacji z bliskimi i przyjaciółmi
• Jest ogólnie zdrowsza i żyje dłużej

Oznacza to, że nawet gdyby żadne inne korzyści z czytania książek nie istniały – wciąż warto by było je czytać, jedynie przez wzgląd na trening pamięci operacyjnej, jaki dokonuje się przy okazji.

Ale korzyści intelektualne, i te bezpośrednie i te pośrednie, to tylko czubek góry lodowej tego, co daje nam czytanie.

Korzyści emocjonalne z czytania książek

18. Rozrywka!

Chyba najbardziej oczywista z korzyści. Mimo że sieć i telewizja obfituje dziś w przeróżne źródła rozrywki – to wciąż ustępują książkom pod względem bogactwa rzeczy możliwych do opisania, a dużo trudniejszych do pokazania w postaci ruchomego, filmowego obrazu.

Kiedy na srebrnym ekranie da się pokazać niesamowite sceny akcji, bitew i epickich w skali wydarzeń, to wciąż książki jako jedyne medium potrafią tak bogato pokazać przemyślenia i emocje bohaterów, ich percepcję, oświecenia i lęki.

Lista niesamowitych opowieści książkowych, które nie nadają się do ekranizacji – wciąż rośnie. Warto z tego czerpać.

19. Przeżycia, doświadczenia i emocje

Jeśli nie szukasz zwyczajnej rozrywki, ale silnych, nowych intelektualnych i emocjonalnych doświadczeń, to książki ujawniają jeszcze jedną przewagę nad pozostałymi mediami. Czytając, masz możliwość się zatrzymać i głębiej przetrawić to, co przeczytałeś. Przeżyć to w pełni i w pełni doświadczyć emocji, jakie niesie moment w powieści. Nie musisz szukać pilota, zatrzymywać filmu i tak dalej – tempo czytania jest Twoje. To, co czytasz, możesz konsumować tak szybko, lub tak wolno jak chcesz i potrafisz.

20. Nie będziesz sam w trudnych chwilach

“Dlaczego słuchamy smutnej muzyki, oglądamy smutne filmy i czytamy smutne książki?” – to pytanie naukowcy zadawali sobie od bardzo dawna.

Dziś jednak wiemy, że opowieść o smutnych czy tragicznych przejściach innych ludzi, pozwala nam poczuć, że nie jesteśmy sami^[12].

Odnajdujemy ukojenie w tym, że inni ludzie, tak jak my mogą przechodzić ciężkie chwile, być doświadczani przez los, przeżywać żal i gniew na niesprawiedliwość i bezsilność.

Dzielenie z nimi losów, nawet kiedy dokonuje się przy czytaniu książki, oglądaniu filmu czy słuchaniu słów piosenki – po prostu daje nam ulgę w tym, co przechodzimy my sami^[13].

Korzyści zdrowotne

21. Łagodzi stres

Badanie z 2008 roku^[14] miało sprawdzić, w jakim stopniu różne aktywności i rozrywki pozwalają obniżyć poziom stresu. 

Okazało się, że kiedy granie w gry komputerowe zredukowało poziom stresu o 21%, spacer o 42% a wypicie filiżanki herbaty o 54%, najmocniej poziom stresu obniżyło właśnie czytanie książek – aż o 68%!

Zatem po stresującym dniu czy wydarzeniach – po prostu sięgnij po książkę!

Tym bardziej że jak pokazują inne badania – długotrwale podwyższony poziom stresu szkodzi nam na bardzo wiele sposobów^[15][16][17] i to, jak sobie z nim radzimy, ma ogromne znaczenie.

22. Spowalnia niekorzystne zmiany w mózgu

Stymulacja mózgu na tak wielu poziomach w czasie czytania, ma swoje szerokie, pozytywne efekty uboczne. Badania pokazały dobroczynny wpływ czytania na spowalnianie i zapobieganie efektom Starczej Demencji^[18] i choroby Alzheimera^[19].

23. Przedłuża życie

Na tym jednak pozytywne efekty uboczne się nie kończą. Badanie z 2016 roku^[20] pokazało, że osoby, które regularnie czytają, żyją średnio dwa lata dłużej od osób stroniących od czytania. 

Korzyści społeczne

24. Budujesz lepsze relacje z innymi

Mówiliśmy już o wzroście empatii, poczucia sprawiedliwości i etyki, oraz o zwiększonej łatwości wejścia w czyjś punkt widzenia. 

Te same zdolności nie podnoszą jedynie jakości Twojego życia, ale pomagają Ci budować zdrowe, dobre relacje z ludźmi wokół Ciebie, oraz dają korzyści całemu społeczeństwu.

25. Rozrywka rodzinna

Czytając dzieciom, nie tylko pogłębiamy naszą więź z nimi, ale znacząco przyspieszamy zarówno rozwój ich zasobu słownictwa^[21], i ułatwiamy im późniejszą naukę czytania^[22].

Badanie z 2019 roku z użyciem rezonansu magnetycznego pokazuje nam, że część z ogólno-stymulujących korzyści czytania ma miejsce także wtedy, kiedy dziecko słucha czytanej przez dorosłego opowieści^[23].

Nie wiemy jeszcze, jak wiele z korzyści wymienionej w tym artykule dajemy dzieciom w prezencie, czytając im książki. Sami naukowcy piszą, że wymaga to dalszych badań. Mamy jednak dobre powody przypuszczać, że korzyści są znaczne.

26. Rozrywka społeczna

Wśród naszych znajomych, przyjaciół czy szkolnych rówieśników – rozmowy o ulubionych bohaterach książek mogą być doskonałym pretekstem do przełamywania lodów i do prowadzenia emocjonujących, pozytywnych rozmów; które często owocują wzrostem wzajemnej sympatii. Warto sprawdzić, czy przypadkiem nie czytasz z kimś znajomym tej samej, książkowej serii.

A ponieważ każdy z nas za pomocą wyobraźni buduje dużą część opowieści, świata i bohaterów – porównywanie dzieła swojej wyobraźni z dziełami wyobraźni innych pozwoli Ci zobaczyć zawartość Twojej ulubionej powieści od innej, ekscytującej strony.

Korzyści dodatkowe

27. Nauka języków obcych

Mimo że pierwszy kontakt z literaturą w obcym języku, i porównanie jego złożoności z tym, co znamy z językowych podręczników, bywa szokiem; to właśnie czytanie w językach obcych niesamowicie przyspiesza nabywanie językowej biegłości.

Warto zacząć to robić jeśli umiejętności językowe potrzebne Ci są na poważnie. I warto zacząć wcześniej, niż później.

28. Korzystne wizerunkowo

Książki kojarzą nam się z wiedzą, mądrością, uczciwością, ambicją i inteligencją. Kojarzą nam się tak pozytywnie, że politycy byli przyłapywani na nagrywaniu siebie na fałszywych biblioteczek ze studiów filmowych czy fototapet udających biblioteczki.

I co ciekawe, większość z nas jest doskonale świadoma tego faktu. Wg ankiety przeprowadzonej przez grupę Yougov, aż ⅓ ankietowanych Londyńczyków okazała się posiadać przynajmniej jedną książkę, nie po to, by ją przeczytać, ale wyłącznie by robić wrażenie inteligentniejszych^[24].

Wniosek?

Czytaj, i mów o tym otwarcie, a ze swojej biblioteczki czerp dumę. Nawet jeśli jest jeszcze skromna i dopiero ma urosnąć.

29. Zwiększa atrakcyjność u płci przeciwnej

Ankieta przeprowadzona przez eHarmony^[25] pokazała, że bycie regularnym czytelnikiem czyni nasz bardziej atrakcyjnymi w oczach płci przeciwnej! I to na kilku płaszczyznach.

Odpowiednia książka obecna wśród naszych zainteresowań potrafi zwiększyć szansę na zainteresowanie nami, już przy pierwszym kontakcie z naszym profilem w aplikacji randkowej.

Kobiety zdecydowanie częściej wchodziły w interakcje z profilami mężczyzn, na których znajdowały się książki o biznesie, czy literatura uznawana za ambitną i popularną zarazem, jak na przykład skandynawskie kryminały, a także książki o historii i polityce. 

Zmniejszoną liczbę interakcji miały męskie profile przyznające się do książek fantastycznych, zwłaszcza do fantastyki uważanej za lekką czy młodzieżową.

Zupełnie inaczej działało to w drugą stronę, ponieważ mężczyźni częściej odzywali się do kobiet mających w zainteresowaniach… fantastykę. Tę samą, za którą panowie tracili punkty. Panie zyskiwały też na obecności ambitnych książek fabularnych, ale traciły jednak, mając w swoich zainteresowaniach znane książki z gatunku romansu.

Wpływ czytelnictwa nie ograniczał się jednak tylko do pierwszego kontaktu. Osoby oczytane okazały się prowadzić ciekawsze, dłuższe rozmowy i dłużej utrzymywać kontakt w postaci rozmowy tekstowej.

30. Czytanie książek pomaga lepiej spać i łatwiej zasnąć

Dzięki rekordowo dużej skuteczności w zdejmowaniu z nas stresu czytanie pozwala odprężyć się i zasnąć zostawiając za sobą zmartwienia minionego dnia. Także rozluźnienie ciała towarzyszące często czytaniu wspomaga ten proces.

Ważne! Upewnij się, że Twoje czytanie przed snem jest czytaniem z książki lub czytnika ebooków (nie z komputera, telefonu ani tabletu!), a światło, jakie pozwala Ci na czytanie, jest światłem o ciepłej barwie.

W przeciwnym wypadku negatywny wpływ niebieskiej składowej światła białego może zakłócić Twój sen i przekreślić korzyści z czytania!^[26]

31. Książki są tanie!

Jakby powyższych korzyści było mało, czytanie jest tanie. Jeśli nie masz parcia na najnowsze tytuły, bez problemu dorwiesz za bezcen stare, tanie wydania klasyków swoich ulubionych gatunków na serwisach aukcyjnych i stronach, na których oddaje się niepotrzebne książki. Nic tylko zacząć szukać!

Same zalety!… Niekoniecznie…

Rozpływając się nad zaletami regularnego czytania łatwo popaść w zachwyt nad wyższością czytania nad innymi rozrywkami umysłowymi. Robiąc to jednak bardzo łatwo dopuścić do siebie… zagrożenia niesione przez czytanie książek. 

Wynikają one bezpośrednio z faktu, że książki to medium, a medium może zawierać różne treści w tym treści szkodliwe i wprowadzające w błąd. W jaki sposób?

1. Nierealne oczekiwania od życia

Bohaterowie rozmaitych, docierających do nas opowieści często mają dobre prace, kwitnące kariery, potrafią mieszkać w apartamentach, na które realnie nie byłoby ich stać. Jeśli pod wpływem wielu opowieści, w naszej głowie zapisze się obraz pewnego standardu – tego ile powinniśmy posiadać i zarabiać, na jakim poziomie – jak nam się wydaje – powinniśmy żyć, to zderzenie z rzeczywistością potrafi być bardzo bolesne. Zwłaszcza w czasach kryzysów czy gorszej koniunktury.

Co więcej, opowieści wyczytywane z książek, chłonięte z seriali i filmów potrafią zachwycić nas różnymi doświadczeniami, posiadanymi dobrami i stylami życia tak bardzo, że pojawiają się u nas sprzeczne pragnienia i marzenia.

Nie można jednak mieszkać w kamperze podróżując po lasach i górach, w willi z basenem i w Nowojorskim apartamencie… jednocześnie! A takie same sprzeczności potrafimy mieć w zakresie wymarzonego auta, kraju do życia, wycieczki zagranicznej i tak dalej.

W ten sposób posiadanie sprzecznych marzeń daje nam dosłownie gwarancję tego, że część z nich pozostanie niespełniona i nie będziemy nigdy do końca zadowoleni z życia. Bo nawet gdybyśmy zostali multimilionerami, to na realizację ich wszystkich nie starczy nam czasu i godzin w dobie.  

Te marzenia jednak, szkodząc nam, częstokroć pozwalają innym na nas zarabiać. Mimo że zjawisko product placement jest nieporównywalnie mocniej obecnej w filmach i serialach niż w książkach, to pojawia się i w nich. Życie opływającego w luksusy superszpiega jest kuszące, prawda? Niestety, wszystkie luksusowe dobra i usługi trzeba najpierw kupić, a ich sprzedawcy doskonale o tym wiedzą.

Zrób sobie eksperyment myślowy i zapytaj sam siebie:

• Gdzie i jak chciałbyś mieszkać?
• Jakim autem jeździć?
• Jak się ubierać?

Jeśli Twoja odpowiedź nie jest jednoznaczna i szybka – możesz mieć w swojej głowie sprzeczne marzenia.

2. Źle postawione cele i toksyczne ambicje

Także nieodpowiednie książki potrafią zaszczepić w nas szkodliwe ambicje i marzenia dotyczące nas samych.

Przekonania takie jak to, że musimy dążyć do bogactwa, bo pieniądze rozwiązują wszystkie problemy, do piękna, bo bycie pięknym liczy się bardziej niż wszystko inne, czy do bycia sławnym, bo sława daje szczęście – mogą sprawić, że spędzimy długie lata życia, mnóstwo środków i wysiłku inwestując w coś, co potem nie da nam spełnienia. Zawiedzie nasze oczekiwania kiedy już będziemy mieli to w garści.

3. Nierealne oczekiwania od ludzi

Bohaterowie książek, ale też filmów czy seriali rzadko są przeciętni. Poznając ich życiorysy w dziesiątkach i setkach łatwo zapomnieć, że prawdziwi ludzie tacy nie są. Że są niedoskonali, mają statystycznie więcej słabości od swoich fikcyjnych odpowiedników. Stąd tylko krok do stawiania ludziom wokół nierealnych wymagań i nieświadomego porównywania ich do postaci fikcyjnych.

A to zagrożenie jest jeszcze większe, kiedy książki, które czytamy, prezentują nam bohaterów doskonałych do przesady, lub mających nierealne zestawy cech i umiejętności.

Nie bez powodu to właśnie romanse, spośród wszystkich gatunków literackich najbardziej zniechęcają użytkowników aplikacji randkowych do nawiązywania kontaktu. Żaden prawdziwy człowiek nie wygra porównania z fikcyjnym kochankiem, który nie mógłby istnieć, bo jego cechy albo nie występują u jednej osoby – bo się wykluczają; albo gdyby istniał w prawdziwym świecie, to podobałyby mu się zupełnie inne kobiety niż bohaterka romansu.

4. Szkodliwe filozofie i metody

Kiedy poradniki są jedną z popularniejszych typów książek, jakie kupujemy, nie istnieje żadna gwarancja, że zawarte w nich porady i metody będą dobre i sprawdzone, albo że nie będą mieć niebezpiecznych skutków ubocznych.

Do najbardziej znanych, współczesnych przykładów promowania toksycznego postępowania i myślenia w książkach należy choćby trend bezstresowego wychowania – które stworzyło rzesze ludzi niegotowych na sprostanie trudów życia^[27]. Innym przykładem, są liczne książki promujące tak zwane “Prawo Przyciągania” – pogląd jakoby wszechświat spełniał nasze życzenia, myślenie o sukcesie przyciągało do nas sukces, a myślenie o nieszczęściach – nieszczęścia. Pogląd ten potrafi sprawić, że zamiast działać na rzecz tego, co pragniemy, zaczynamy na to po prostu czekać i o tym myśleć. Niestety – badania jasno pokazują, że to zwyczajnie nie działa.

Czytanie nieodpowiedniego poradnika niestety – może zaszkodzić, i to bardzo.

5. Błędne wyobrażenia na temat rzeczy ważnych

Pokażę Wam teraz najlepszy, najbardziej uniwersalny sposób obrony wobec napastnika z nożem. Ty będziesz robić za napastnika – mistrz wręczył gumowy nóż jednemu z uczniów i stanął naprzeciwko niego w pozycji bojowej – ok, twoim zadaniem jest mnie zaatakować i dźgnąć w dowolny, wybrany przez Ciebie sposób. Dobra… gotowy? Zaczynamy na trzy. Jeden… dwa… TRZY! – Mistrz w ułamku sekundy wyrwał się do sprintu.

Ale nie w kierunku napastnika z nożem. W drugą stronę. W kierunku drzwi.

Czy spodziewałeś się takiego obrotu spraw? Jeśli nie, to nie jesteś sam. Okazuje się, że ucieczka, w prawdziwym świecie, jest absolutnie najlepszym wyjściem, kiedy napastnik ma nóż. I jest to coś zupełnie innego, niż spotykamy w powieściach pełnych akcji.

Książki, nawet niebędące poradnikami, potrafią zupełnie przypadkiem zaszczepić nam błędne, a niekiedy szalenie niebezpieczne przekonania na temat ważnych aspektów rzeczywistości. Ich bohaterowie walczą, uciekają, skaczą z samochodu na samochód w czasie pościgu i tak dalej. Klasyką szpiegowskiej książki i filmu jest walka bohatera z uzbrojonym przeciwnikiem, którego udaje mu się rozbroić gołymi rękami. 

Jednak w rzeczywistości, napastnik z ostrym narzędziem czy choćby pałką, ma tak wielką przewagę nad uzbrojoną ofiarą, że najlepszą obroną jest ucieczka kiedy tylko jest to możliwe. I nie jest to rada jedynie dla laika, ale nawet dla zaawansowanych praktyków sztuk walki.

Problem nie kończy się jednak na tematyce obrony koniecznej. Autor książki jest tylko człowiekiem, więc jego wiedza jest ograniczona. A z książek łatwo wyciągnąć błędne przekonania i oczekiwania także w innych ważnych dla życia dziedzin. Odnośnie bogactwa, biznesu, działania prawa i sądów, medycyny i pierwszej pomocy, relacji romantycznych, przyjaźni i związków. Trudno zliczyć wszystkie dziedziny, w których powierzchowna wizja czerpana z książek, filmów i seriali może nam po prostu zaszkodzić.

6. Indoktrynacja polityczna i społeczna

Wreszcie, książki od kiedy istnieją, bywają narzędziem indoktrynacji i propagandy. Świat pełen jest ludzi, którzy uważają się za oczytanych, a w rzeczywistości są zindoktrynowani, czytając na przykład wyłącznie publicystykę i opracowania dostarczane przez jedną stronę ważnego, światopoglądowego konfliktu.

A ponieważ jedną z najlepszych metod indoktrynacji jest wykorzystanie efektu czystej ekspozycji^[28] i efektu śpiocha^[29] – bardzo często nie są to działania wprost, które zwracają naszą uwagę i zapalają nam w głowie ostrzegawczą lampkę.

No więc… czy warto czytać książki?

Absolutnie tak! Wciąż stymulują Twój mózg na wielu poziomach, przez co dają Ci dziesiątki korzyści intelektualnych, społecznych i zdrowotnych; poprawiając jakość Twojego życia na niezliczonych płaszczyznach. 

Nie możesz jednak być bezkrytyczny wobec ich treści. Dużą część powyższych zagrożeń da się uniknąć, stosując prostą radę:

Nie czytaj głupot

To jednak łatwiej powiedzieć niż zrobić. Bo jak rozpoznać nierzetelną książkę, jeśli nie masz wiedzy, by zweryfikować jej rzetelność?

Najlepszą metodą jest czytanie recenzji. Dobrą i szybką – czytanie krótkich recenzji pisanych przez czytelników. Takich dostarcza choćby serwis Lubimy czytać, na którym można znaleźć dziesiątki recenzji i ocen od użytkowników. 

Tutaj uwaga! Wiele popularnych, ale szkodliwych w treści książek ma rzesze fanów stawiających wysokie oceny. Dlatego prócz patrzenia na ocenę, warto celowo przyjrzeć się także negatywnym recenzjom, by sprawdzić, czy i jak bardzo są merytoryczne, i jakie argumenty przedstawiają ich autorzy. Często jedna merytoryczna recenzja wnosi więcej wartości niż dziesiątki ocen z krótkim komentarzem.

W ważnych dla Ciebie tematach nie czerp wiedzy tylko z fikcji

Fascynuje Cię na przykład temat szpiegów i wywiadu? Sięgnij po literaturę faktu, obok fikcji. Możesz się zdziwić, widząc, jak niesamowite potrafią być historie prawdziwych szpiegów, tajnych agentów czy żołnierzy działających po kryjomu na przykład w ramach podziemnego ruchu oporu.

Warto zainteresować się także publicystyką ekspertów w swoich dziedzinach.

Szukaj autorów realistycznych i proś znajomych by takowych polecili

Istnieją książki o biznesmenach oparte o rzetelną wiedzę na temat biznesu. Powieści o prawnikach pisane z realistycznie funkcjonującym prawem i sądownictwem w tle.

Istnieją romanse pisane w taki sposób i z tak głęboką wiedzą o związkach, że nie tylko nie będą wzbudzać w nas nierealnych oczekiwań sabotujących nasze szanse na miłość, ale wręcz pomogą nam w naszym miłosnym życiu i zwiększą stabilność naszych relacji.

Istnieją thrillery polityczne, które nie tylko nie zainstalują w nas błędnych przekonań i historycznych bzdur, ale wręcz pogłębiają naszą wiedzę o geopolityce danego okresu, mimo że ta, realistycznie przedstawiona będzie tylko tłem dla fikcyjnej historii.

Pytajcie o polecenia na internetowych grupach i forach. Szukajcie, a znajdziecie.

Bibliografia i źródła

• [1] Harker, W. J. (1987). Literary Theory and the Reading Process. Written Communication, 4(3), 235-252. doi:10.1177/0741088387004003001
• [2] https://news.stanford.edu/news/2012/september/austen-reading-fmri-090712.html 
• [3] Ritchie, S. J., Bates, T. C., & Plomin, R. (2014). Does Learning to Read Improve Intelligence? A Longitudinal Multivariate Analysis in Identical Twins From Age 7 to 16. Child Development, 86(1), 23-36. doi:10.1111/cdev.12272
• [4] Mar, R. A., Oatley, K., Hirsh, J., Paz, J. D., & Peterson, J. B. (2006). Bookworms versus nerds: Exposure to fiction versus non-fiction, divergent associations with social ability, and the simulation of fictional social worlds. Journal of Research in Personality, 40(5), 694-712. doi:10.1016/j.jrp.2005.08.002
• [5] https://www.medicalnewstoday.com/articles/311773 
• [6] Rosenthal, J., Ehri, L.C. Pronouncing new words aloud during the silent reading of text enhances fifth graders’ memory for vocabulary words and their spellings. Read Writ 24, 921–950 (2011).
• [7] Wirth, M., Villeneuve, S., La Joie, R., Marks, S. M., & Jagust, W. J. (2014). Gene-environment interactions: lifetime cognitive activity, APOE genotype, and β-amyloid burden. The Journal of neuroscience : the official journal of the Society for Neuroscience, 34(25), 8612–8617.
• [8] Carretti, B., Caldarola, N., Tencati, C. and Cornoldi, C. (2014), Improving reading comprehension in reading and listening settings: The effect of two training programmes focusing on metacognition and working memory. Br J Educ Psychol, 84: 194-210. doi:10.1111/bjep.12022
• [9]S. Dewitte, T.Verguts, W. Lens, Thinking hard can break your will: The role of working memory in ego depletion. Running head: ego depletion and working memory. DTEW Research Report (2003) 0338 pages:1-32
• [10] Michie, S., C. Abraham, C. Whittington, J. McAteer, and S. Gupta. “Effective Techniques in Healthy Eating and Physical Activity Interventions: A Meta-regression.” Health Psychology 28, no. 6 (2009): 690. 
• [11] Whitelock, V., Nouwen, A., Houben, K., van den Akker, O., Rosenthal, M., & Higgs, S. (2018). Does working memory training improve dietary self-care in type 2 diabetes mellitus? Results of a double blind randomised controlled trial. Diabetes research and clinical practice, 143, 204–214.
• [12] Koopman, Emy. (2015). Why do we read sad books? Eudaimonic motives and meta-emotions. Poetics. 52. 18-31. 10.1016/j.poetic.2015.06.004.
• [13] Pasupathi, M., Wainryb, C., Mansfield, C. D., & Bourne, S. (2017). The feeling of the story: Narrating to regulate anger and sadness. Cognition & emotion, 31(3), 444–461.
• [14] Robert S. Wilson, Patricia A. Boyle, Lei Yu, Lisa L. Barnes, Julie A. Schneider, David A. Bennett. Life-span cognitive activity, neuropathologic burden, and cognitive aging. Neurology Jul 2013, 81 (4) 314-321; DOI: 10.1212/WNL.0b013e31829c5e8a
• [15] Avey H, Matheny KB, Robbins A, Jacobson TA. Health care providers’ training, perceptions, and practices regarding stress and health outcomes. J Natl Med Assoc. 2003 Sep;95(9):833, 836–845
• [16] Mariotti A. (2015). The effects of chronic stress on health: new insights into the molecular mechanisms of brain-body communication. Future science OA, 1(3), FSO23. https://doi.org/10.4155/fso.15.21
• [17] Yaribeygi, H., Panahi, Y., Sahraei, H., Johnston, T. P., & Sahebkar, A. (2017). The impact of stress on body function: A review. EXCLI journal, 16, 1057–1072. https://doi.org/10.17179/excli2017-480
• [18] Hughes, T. F., Chang, C. H., Bilt, J. V., & Ganguli, M. (2010). Engagement in Reading and Hobbies and Risk of Incident Dementia: The MoVIES Project. American Journal of Alzheimers Disease & Other Dementiasr, 25(5), 432-438. doi:10.1177/1533317510368399
• [19] Wilson RS, Bennett DA, Gilley DW, Beckett LA, Barnes LL, Evans DA. Premorbid Reading Activity and Patterns of Cognitive Decline in Alzheimer Disease. Arch Neurol. 2000;57(12):1718–1723. doi:10.1001/archneur.57.12.1718
• [20] Bavishi, A., Slade, M. D., & Levy, B. R. (2016). A chapter a day: Association of book reading with longevity. Social Science & Medicine, 164, 44-48. doi:10.1016/j.socscimed.2016.07.014
• [21] Logan, J., Justice, L. M., Yumuş, M., & Chaparro-Moreno, L. J. (2019). ’A million word gap’ for children who aren’t read to at home: That’s how many fewer words some may hear by kindergarten. Journal of developmental and behavioral pediatrics : JDBP, 40(5), 383–386.
• [22] Duursma, Elisabeth & Augustyn, Marilyn & Zuckerman, B. (2008). Reading aloud to children: The evidence. Archives of disease in childhood. 93. 554-7. 10.1136/adc.2006.106336.
• [23] Harker, W. J. (1987). Literary Theory and the Reading Process. Written Communication, 4(3), 235-252. doi:10.1177/0741088387004003001
• [24] One in three has bought a book just to look intelligent. The Guardian. 24 oct 2005
• [25] Verity Hogan. Love Story: the books proven to improve your love life
• [26] Tähkämö, L., Partonen, T., & Pesonen, A. K. (2019). Systematic review of light exposure impact on human circadian rhythm. Chronobiology international, 36(2), 151–170.
• [27] C.H. Patterson: What has happened to humanistic education. Michigan Journal of Counseling and Development, Vol. XVIII, No. 1.
• [28] Robert Zajonc. Attitudinal effects of mere exposure. „Journal of Personality and Social Psychology”. 9,część 2, s. 1-27, 1968.
• [29] Kumkale, G. T., & Albarracín, D. (2004). The sleeper effect in persuasion: a meta-analytic review. Psychological bulletin, 130(1), 143–172.